HET ZGN. ‘VRIJE’ WESTEN ONTBLOOT: ONTHUTSENDE CONFRONTATIES EN ONTLUISTERENDE VASTSTELLINGEN.
De panoramische foto bovenaan dit tabblad staat er niet toevallig. Wat heeft ze in godsnaam te maken met ‘opinie’? M.i. véél, héél véél zelfs. Ze visualiseert de m.i. omheinde en ingewikkelde geest van de hedendaagse Westerse mens, gevangene van muren, achterpoortjes, brandgangen, vluchtwegen en constructies allerhande die de werkelijkheid onttrekken aan de inkijk van anderen, die noodzakelijk handelen verstrikken in een alsmaar ingewikkelder wordend web of die de focus gericht houden op een schijnwerkelijkheid. Wie een stad wil leren kennen doet er goed aan zich niet enkel te vergapen aan historische gevels en watergangen maar moet op zoek gaan naar de achterkant, soms ook de zelfkant achter de illusoire façade.
De laatste jaren voel ik een alsmaar groter wordende woede in mij opborrelen. Helaas, om het nog erger te maken, ook machteloosheid. Waar is die ontvoogde Mens die halt toeroept aan demonische ontwikkelingen die worden opgediend als zogezegd dienstbaar voor het heil van de mensheid?
De wijze waarop Europa en zijn samenstellende landen met de vluchtelingenproblematiek omgaan, is een ontluisterende bewijsvoering voor het ‘ontwikkelingspeil’ dat deze, onze ‘Westerse beschaving’ bereikt heeft. Verrechtsing, populisme, polarisatie, kortetermijndenken, vermarkting zijn schering en inslag en de hele maatschappelijke ‘elite’ (= ik gebruik dit woord in zijn sociologische en politicologische betekenis) – zowel die van meerderheid als van een zgn. oppositie, een minderheid uitgezonderd – bewijzen één voor één hoe welig het electoraal, economisch en ander opportunisme de bovenhand heeft op visionair denken en handelen. Voor zover men een visionaire ingesteldheid kan verwachten van zo velen die – intellectueel, politiek filosofisch of maatschappelijk betrokken – zich toch behoedzaam onder het maaiveld van jaargang 2016 van de XXIste eeuw inhouden. Wie daar toevallig (al was het maar even) boven uitsteekt, riskeert genadeloos door de heersende (en zorgvuldig in stand gehouden) mediocriteit te worden weggemaaid. Tezelfdertijd jagen perfide politieke scherpslijpers de burger op naar waar ze hen precies willen hebben om de volgende etappe van hun ‘greep naar de staat’ verder vorm te geven. De Darth Fathers van de hedendaagse politiek belijden openlijk hun voorliefde voor versluierde macht.
Ik kijk onthutst rond en ontwaar nauwelijks oppositie, laat staan weerstand, voor de hand liggende ongehoorzaamheid of opstandigheid. Ik hoor denkers nauwelijks denken, zie activisten verzwakt ageren maar ik word – met zo goed als 100 zenders op mijn digitale decoder – dag na dag verplicht om door een ondermaatse modderstroom vol entertainment te zwemmen vooraleer ik enkele kritische duidingprogramma’s bereik die als minuscule eilandjes in deze oceaan van commercie dobberen. Mijn kranten- en tijdschriftenwinkel doet het niet beter en als mijn stad met haar bijna 120.000 inwoners meer dan drie ‘betere’ boekhandels heeft, mag men mij de adressen bezorgen.
Ondertussen sleutelen nieuwe machthebbers op hallucinerende wijze aan een versterkt veiligheidsapparaat dat officieel moet dienen om elke grasspriet opduikend terrorisme met harde hand de kop in te drukken, maar dat straks evengoed elk volksverzet een deskundige stroomstoot toedient. In opleidingssessies voor politieambtenaren wordt nauwelijks Community Policy gedoceerd, wel hoe Very Irritating Police-technieken op het randje kunnen laveren om de mondige burger het bloed onder de nagels uit te halen. Burgemeesters wedijveren als een triest gezelschap in het bedenken van afsluithekken, uitgangsverboden, zwembadreglementen, pasjes allerhande en katapulteren hand in hand met andere gezagsdragers en hun inspirators de maatschappij van morgen terug in de tijd van eergisteren. Een ‘fast food’-pers helpt meer dan een handje om al deze konterfeitsels tijdig onder de aandacht van de burger te brengen. Een politica die trachtte te stellen dat men in haar land de vluchtelingenstroom toch wel zou aankunnen kreeg prompt bakken stront over zich heen. Om het niet bij woorden te laten, gingen prompt enkele opvangcentra in de fik en vielen her en der rake klappen op de hoofden van mensen die droomden dat het na 3.000, 5.000 kilometer voor hen wel beter kon worden. Waren er in de geschiedenis van datzelfde Europa geen tijden van boekverbranding en waarin mensenjacht op Joden, homoseksuelen, zigeuners, vrijmetselaren ontaardde in een planmatige en niets ontziende liquidatie van ‘onreinen’ die het opgefokte natie-ideaal ontsierden?
Er waart een spook door Europa en het is zeker niet dat van het communisme! De verworvenheden van het socialisme worden met de checklist in de hand, gedemoniseerd, afgebouwd en in de vergeetput gedropt. Reddingswerkers zullen nogal wat hindernissen en tijd moeten overwinnen om de restanten van de sociale welvaart van gisteren terug op, te diepen.
In sommige steden is het verboden duiven te voederen om de overlast die zij zouden veroorzaken in te perken. Iemand van hoge maatschappelijke stand kwam onlangs op het idee dat honger ook wel eens een ontradende effect zou kunnen hebben en vroeg geen voedsel te bedelen ‘omdat het de acties bemoeilijkte’. De vluchteling die in een of andere badstad in een bushokje warme soep drinkt, riskeert zijn hand gemerkt te zien met in zo goed als onuitwisbare inkt het aantal uitwijzingen die hem betekent werden. Wijlen Régine Beer had ook een vergelijkbaar merknummer aan haar kampjeugd overgehouden.
Het is, waarde medeburger, maar hoe je het allemaal bekijkt. Meer dan een millenium lang hebben Europeanen van allerlei slag de ganse wereld verkend, onveilig gemaakt, zgn. beschaafd, overheerst, uitgebuit, leeggeroofd met een niets ontziende arrogantie van hun macht. Wanneer hun expliciete imperia verbrokkelden en ex-kolonies soevereiniteit opeisten, werden de meest duistere constructies, complotten en raids uitgevoerd om dit verlies te ‘compenseren’ via duistere vennootschappen met nog meer duistere praktijken en combines. Patrice Lumumba zou het u kunnen vertellen maar zijn gouden tanden – enig ‘overblijfsel’ van een manifest vrijheidsstrijder – zijn in zee gevallen, zo dicht wijlen Hugo Claus.
Ik zou eens gaarne horen hoe een tribunaal van Europa’s eminentste denkers uit de voorbije eeuwen hierover zou concluderen. Mag ik een voorstel voor de samenstelling doen? Plato, Aristoteles, Descartes, Machiavelli, Spinoza, Hegel, Kant, Locke, Marx, Sartre, Freud, Arendt, Levinas, Habermas, Rawls, … Ik nodig u uit vrijelijk nog enkele namen toe te voegen om de filosofische diversiteit te waarborgen. Mijn geliefkoosde politieke columnist (De Morgen, 8 februari 2016) vraagt zich af wat burgers moeten denken over het leiderschap waarmee zij opgezadeld zitten en geeft aan dat ‘het publieke debat overgenomen lijkt te zijn door de verontwaardigingsindustrie’ en ‘dat partijen worden aangevallen op hun gevoelige kant, nl. die van hun geloofwaardigheid’. Een verontwaardigd medeburger van flink kaliber beklimt de opinietribune van dezelfde krantenwebsite en werpt ons (sinds 8 februari 2016) voor de voeten ‘Waarom zouden we niet mogen waarschuwen tegen een potentieel gevaarlijke evolutie die voor onze ogen, en niet eens meer in slow motion, zichtbaar wordt in onze samenleving?’ gevolgd door ‘Laten we binnen een paar jaar niet afkomen met te zeggen dat we het niet wisten. Wij weten het wel!’ Zijn tekst blijft dagen zijn opiniërende werking vervullen, gelukkig verdampt verzet (nog) niet al te vluchtig.
Samen met anderen besteedde ik een flink deel van mijn mensenleven aan het opkomen voor diversiteit, voor openheid van geest, voor solidariteit, voor menselijke ontmoeting, voor de ethiek van de uitgestoken hand. Niet voor kilometers hekwerk, noch voor het inleveren aan de grens van wat men aan schamele bezittingen een ganse exodus lang heeft trachten over te houden, nog minder voor omgebouwde gevangenisboten waarin mensen zoals u en ik door gesubsidieerde privéfirma’s gekooid worden en waarvan – trieste symboliek – de deur niet langs de landzijde maar op het kanaalwater uitgeeft. Het wordt weer gevaarlijk spreken want de ‘noodtoestand’ speelt reeds in de hoofden van ‘vooraanstaande’ politici. Een opstapje naar de ‘staat van beleg’, handelsmerk van grote en kleine dictators?
Het zgn. ‘vrije’ Westen is bezig zichzelf aan een waanzinnige snelheid compleet te ontluisteren. De stofwolken van de politieke retoriek laaien nog te hoog op om vrij zicht te geven op wat zich aan het voltrekken is. Wie – het ‘sapere aude’ van Immanuel Kant indachtig – durft nadenken komt tot ontluisterende besluiten. Europa heeft zichzelf niet in zijn hemd maar in zijn blootje gezet en heel de wereld kan foto’s nemen …
Is er dan hoop? Toch wel, zo schreef mijn beste Vriend me in een persoonlijke beschouwing n.a.v. mijn voorliggende tekst: ‘Op het graf van Herbert Marcuse in Berlijn staat maar één woord: ‘weitermachen’. Het gaat al lang de verkeerde kant uit. We zijn op weg naar ‘1984’ van Orwell. In alle periodes waarin inkomens achteruit gaan en genadeloze concurrentie de norm is, verengt het mens- en wereldbeeld. De politiek volgt. Zie Frankrijk (noodtoestand). Er is niet veel voor nodig of de mens wordt een beest, zo schreef Achilles Mussche in ‘Gedenksteen voor Rosa (Luxemburg)’. Europa heeft geen slagkracht, is alleen een markt, geen gedeelde visie zoals de Amerikaanse Constitutie, geen sociaal Europa. Zoiets houdt geen stand. En er is teveel narcisme, waar is de spiegel naartoe (die onszelf met onszelf confronteert)? Toch moeten we ook niet blind zijn voor de velen die constructief aan iets werken. De oude beschavingsvorm is misschien wat leeg geworden en de nieuwe is er nog niet. Hij sluimert. Onze deugden hangen af van de organisatievorm van onze maatschappij.’ Waarop een mede-vrijmetselaar aanvulde: ‘Wat ik zopas gelezen heb, sterkt mij nog meer in de overtuiging dat wij het zijn die het verschil zullen moeten maken. Zeer groot zal dat verschil niet zijn, ik weet het. Maar om deze grootte gaat het ook niet. Het gaat om ons.’
Dus, beste lezer, op u en mij komt het aan! Waar heb ik dat nog gehoord?
Br Hugo DE CNODDER, kunstfotograaf en vrijmetselaar,
opgedragen aan wie met mij deze verontwaardiging deelt, Brugge 14 februari 2016.